می دانید که یخچال برای حفظ و نگهداری و جلوگیری از فاسد شدن مواد غذایی استفاده می شود. این کار به وسیله کاهش دما در داخل یخچال انجام می شود. کاهش دمای داخل یخچال، چه در گذشته و چه در زمان حال، با استفاده از گازهای خنک کننده یا سرماساز صورت می گیرد.

گازهای خنک کننده کجای یخچال هستند؟

بخش های اصلی سیستم خنک کننده یخچال عبارتند از :

لوله های شبکه فلزی پشت یخچال (کندانسور یا رادیاتور)

محفظه خنک کننده یا سردخانه یا جایخی (اِواپراتور)

موتور (کُمپرِسور)

سایر لوله ها و مجراهای یخچال

به عبارت دیگر، در یخچال یک مسیر کامل ایجاد شده که گاز خنک کننده در آن مسیر حرکت می کند. موتور یا کمپرسور یخچال وظیفه چرخاندن و به حرکت درآوردن این گاز را در مسیر به عهده دارد. گاز خنک کننده وقتی به جایخی می رسد، گرما را از مواد داخل آن می گیرد و خودش گرم می شود. سپس این گاز با فشار کمپرسور به میله های شبکه ای پشت یخچال منتقل می شود و در این میله ها، گاز دمای خود را از دست می دهد، یعنی با کمک هوای محیط خنک می شود و دوباره به حرکت در می آید.

اکنون آیا می توانید حدس بزنید چرا کندانسور پشت یخچال و جایخی به شکل شبکه ای و لوله لوله طراحی می شوند؟

و می توانید بگویید که چرا نباید هیچ بخش از این مسیر سوراخ شود و نشتی داشته باشد؟

انواع گازهای خنک کننده

در گذشته که در بسیاری از نقاط برق در دسترس نبود، برای سرماسازی در داخل یخچال از گاز آمونیاک استفاده می شد. این گاز بر اثر گرما منبسط می شد و در داخل مسیر حرکت می کرد و باعث خنک شدن داخل یخچال می شد. حتماً می دانید که در گذشته این یخچال ها با نفت کار می کردند. در واقع نفت سوختی بود که به جای برق، آمونیاک را در مسیر خود به گردش در می آورد تا عمل خنک کنندگی ممکن شود. یخچال های نفتی هنوز هم در برخی از مناطق دوردست مورد استفاده قرار می گیرند.

استفاده از گاز آمونیاک امروزه به طور کلی کنار گذاشته شده، چون این گاز بسیار سمی است، خاصیت انفجاری دارد و وقتی با رطوبت ترکیب شود، اثر بسیار بدی روی فلزات دیگر دارد. امروزه به جای آمونیاک از گاز فریون یا فرئون استفاده می شود که هیچ یک از معایب آمونیاک را ندارد. اما عیب عمده این گاز نیز تاثیر آن روی لایه اُزُن است که متخصصان با برخی تغییرات، اثر مخرب آن را به مراتب کم تر کرده اند.

عملکرد سیستم خنک کننده

اکنون بیایید یک بار دیگر نحوه کار یخچال را مرور کنیم:

هنگامی که کمپرسور یخچال شروع به کار می کند، گاز سردشده درون کمپرسور و مدار، با فشار زیاد به محفظه اوپراتور (سردخانه) ارسال می شود. این گاز در محفظه سردخانه گرمای داخل آن را گرفته خودش گرم می شود. با مکش کمپرسور، این گاز دوباره از محیط سردخانه خارج و به رادیاتور (کندانسور) که در پشت یخچال قرار دارد می رود. گاز در آن جا خنک می شود و مجدداً از طریق کمپرسور به گردش در می آید. این عمل به طور مرتب تکرار می شود تا محیط سردخانه به دمای مورد نظر برسد.

پس در واقع  یخچال گرمای مواد داخل خود را می گیرد و به محیط اتاق منتقل می کند و از این طریق مواد داخل آن خنک می شود.

برفک!

وقتی که هوای گرم از اطراف یک جسم سرد عبور می کند، هوایی که در تماس با جسم سرد است کمی از رطوبت خود را به صورت قطرات آب از دست می دهد. هر چه رطوبت هوا بیشتر باشد، تفاوت دمای بین هوا و جسم فوق نیز بیشتر می شود و سرعت تشکیل قطرات آب افزایش پیدا می کند.

جایخی یا سردخانه و صفحاتی که وظیفه خنک سازی را به عهده دارند سرد هستند، وقتی در یخچال باز شود و یا غذای گرم درون یخچال گذاشته شود، مقداری هوای گرم وارد یخچال می شود. همان طور که قبلاً گفته شده، مقداری از رطوبت این هوا به صورت آب و کمی به صورت لایه هایی از برفک و یا یخ در قسمت سردخانه ظاهر می شود. این برفک عمل تبادل حرارتی بین بدنه سردخانه و هوا داخل یخچال را دچار نقص خواهد کرد و سبب خواهد شد که یخچال به خوبی کار نکند.

البته امروزه در اکثر یخچال ها تدبیرهایی اندیشیده شده است که به وسیله های مختلف، این برفک ها به طور اتوماتیک از بین بروند که حتماً نام برخی از آنها را زیاد شنیده اید: نوفراست و دیفراست.

نوفراست یا دیفراست؟!

یخچال های نوفراست (No Frost) یا بدون برفک یخچال هایی هستند که طوری طراحی می شوند که اصلاً برفک نزنند. برفک نزدن یخچال ویژگی خوبی است، اما یک یخچال نوفراست واقعی خیلی گران است. متاسفانه بسیاری از یخچال های موجود در بازار که به اسم نوفراست و با قیمتی بالاتر عرضه می شوند، در عمل برفک می زنند.

یخچال های دیفراست (Defrost) یخچال هایی هستند که برفک گیری آنها به شکل دستی انجام می شود، یعنی هر وقت برفک آنها زیاد شد، باید مثلاً دکمه برفک گیری را فشار داد تا برفک آن آب شود. این یخچال ها قیمت مناسب تری دارند و به دلیل آن که اجزای آنها در دسترس است، در صورت خراب شدن، تعمیر آنها نیز بسیار راحت تر است.

برخی از یخچال ها مانند یخچال های برفاب، از نوع دیفراست اتوماتیک هستند، یعنی علاوه بر آن که مزیت های سیستم دیفراست (ارزانی و تعمیر آسان) را دارند، خودشان نیز به طور دایمی برفک را آب می کنند و برفک آب شده از طریق یک لوله خروجی به ظرف تبخیر در بالای موتور منتقل می شود. با گرمای موتور این آب تبخیر و موتور نیز خنک می شود. در صورت نگهداری مناسب، استفاده از این یخچال ها راحت و قیمت آن ها مناسب است.